Bệnh nấm da do vi bào tử, còn được gọi là bệnh nấm da, bệnh nấm vi bào tử, bệnh hắc lào, là một căn bệnh cực kỳ dễ lây lan, ảnh hưởng đến hầu hết các loài vật nuôi trong nhà và cả con người. Mèo, chó và thỏ là những loài có khả năng mắc bệnh này nhiều nhất, trong đó mèo là vật chủ chính mang mầm bệnh. Thỏ có thể bị bệnh do vi bào tử ở bất kỳ mùa nào và ở bất kỳ độ tuổi nào, mặc dù nhóm nguy cơ chính là thỏ đang bú sữa và mùa bùng phát bệnh là mùa thu và mùa xuân.

Căn nguyên

Tác nhân gây bệnh là hai loại nấm sau:

– Trichophyton mentagrophytes gây ra bệnh hắc lào.

– Microsporum canis gây ra bệnh nấm da đầu.

Thỉnh thoảng thỏ bị nhiễm bệnh do tiếp xúc với mèo hoặc chó; loại nấm này có thể mang một hoặc nhiều bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người.

Bệnh hắc lào là nguyên nhân chính gây ra bệnh nấm. Bệnh không chỉ lây nhiễm lớp biểu bì mà còn lây nhiễm các cấu trúc phụ như nang lông và thân lông. Trong một số trường hợp, nuôi cấy mô bị nhiễm bệnh đã phát hiện ra sự hiện diện của Microsporum sp.

Nếu phát hiện vi bào tử mà không áp dụng các biện pháp vệ sinh thì sự bùng phát và tiến triển lâu dài của bệnh trong sân và trang trại sẽ không dừng lại. Bào tử nấm, phát tán với số lượng khủng khiếp bởi mỗi con vật bị bệnh, có thể tồn tại trên các vùng bị ảnh hưởng của cơ thể trong 5 – 10 năm, trong chuồng thỏ tới 12 tháng, trong phân đến 2 tháng và trong nước đến 6 tháng. Vì lý do này, thỏ nuôi trong nhà dễ bị bệnh hơn.

Triệu chứng

Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ 20 – 45 ngày kể từ thời điểm nhiễm bệnh. Trong thời gian này, bào tử nấm bám trên da sẽ nảy mầm, sợi nấm xâm nhập vào nang lông, thân lông, các ổ apxe nhỏ, mụn mủ, mụn nước xuất hiện ở lớp biểu bì, sau đó vỡ ra và dịch tiết chảy ra ngoài.

Khi quá trình này đạt đến giai đoạn đáng kể, các đốm nổi lên phủ đầy vảy trắng xám sẽ xuất hiện trên da. Lông ở vùng có đốm sẽ rụng đi. Những tổn thương này chủ yếu xuất hiện ở vùng mũi, tai, môi, mí mắt, sau đó lan ra khắp cơ thể. Thỏ có thể cào chúng.

Thông thường, các tổn thương bắt đầu xung quanh đầu (1.A) và lan đến chân và bàn chân, cụ thể hơn là đến nền móng chân (2.B). Vết thương nhô lên, có ranh giới và ban đỏ. Vết thương có vảy khô với ít hoặc không ngứa và rụng lông từng mảng (1.C). Mô dưới vảy thường bị viêm và nang lông bị apxe, là hậu quả thứ phát của sự xâm nhập của vi khuẩn.

A. Nấm da đầu	B. Nấm bàn chân	C. Lông rụng và da đóng vảy

Hình 1. Các trường hợp nhiễm nấm nghiêm trọng (Sưu tầm).

Bệnh tích

Bệnh không gây ra những thay đổi ở các cơ quan nội tạng và không dẫn đến cái chết của thỏ bệnh. Tuy nhiên, những con vật non bị bệnh có thể chậm phát triển, dễ mắc các bệnh khác hơn vì khả năng miễn dịch của chúng giảm và tất nhiên, lông của con vật sẽ không còn sử dụng được nữa.

Một số biến đổi có thể thấy là viêm biến chứng đóng vảy khô trên môi và cằm thỏ bệnh (Hình 2). Các lát cắt mô học cho thấy tình trạng tăng sừng, viêm nang lông, tăng sinh gai và sự thâm nhiễm lan tỏa của bạch cầu vào lớp hạ bì.

Hình 2. Thỏ bệnh nấm da bị đóng vảy trên môi và cằm (Sưu tầm).

Chẩn đoán

– Nuôi cấy trên môi trường nấm hoặc nấm da. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng kết quả thu được có thể không đáng tin cậy và phải được hoàn thành bằng các nghiên cứu mô học.

– Xác định các mẫu da được cấy trong KOH 10%. Điều này cho phép xác định các bào tử khớp khác nhau.

– Huỳnh quang (tia UV) không có nhiều tác dụng. Một loại nấm (Trichophyton mentagrophytes) không phát huỳnh quang; loại nấm khác (Microsporum canis) phụ thuộc vào chủng: một số sẽ phát ra ánh sáng xanh ngọc lục bảo, một số thì không.

– Nhuộm bạc methenamine Gomori, nhuộm nấm Gridley và nhuộm phản ứng axit-Schiff định kỳ (PAS) đều là những phương pháp giúp chứng minh sự hiện diện của bào tử khớp và xác định chúng.

Chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán phải phân biệt với các nguyên nhân khác gây rụng lông, đóng vảy thường gặp ở đầu và tai (mất lông do di truyền, chấn thương, rụng lông do thuốc tẩy lông, nhổ lông), bệnh ghẻ.

Điều trị

Hộ lý:

– Cách ly thỏ bệnh.

– Cắt lông xung quanh vùng da tổn thương và vứt bỏ một cách an toàn.

– Cần vệ sinh cẩn thận môi trường của thỏ: hút bụi, đun sôi khăn và vệ sinh bề mặt chuồng và khu vực chăn nuôi.

– Loại nấm gây bệnh vi bào tử cực kỳ nhạy cảm với chất khử trùng. Do đó, các biện pháp phòng ngừa thường xuyên như khử trùng cơ sở, cách ly thỏ mới mua và thỏ nghi ngờ bị nhiễm bệnh, diệt trừ động vật gặm nhấm, cách ly cơ sở với các động vật nuôi khác sẽ mang lại kết quả tốt. Một số chất khử trùng thường dùng trong trang trại thỏ là:

+ VINADIN, pha 20 – 25 ml/10 lít nước. Phun đều lên bề mặt chuồng trại và dụng cụ chăn nuôi. Phun nhắc lại sau 5 – 7 ngày. Thuốc an toàn cho đàn thỏ.

+ FORMACIN, Pha 350 ml thuốc trong 100 lít nước sạch, 1 – 3 ngày phun một lần.

+ B.K.VET, pha 33 – 40 ml thuốc trong 10 lít nước, phun đều lên lồng và nền chuồng cho đủ ướt. 1 lít phun 2 – 3 m2 nền chuồng sau khi dọn vệ sinh sạch. Ngày phun 1 – 2 lần, liên tục 3 – 5 ngày hoặc cho đến khi hết dịch.

+ VINA SAFE PLUS, pha 1 lít thuốc trong 100 lít nước, phun ướt đều lên các bề mặt như tường, sàn nhà, lồng nuôi, trang thiết bị chăn nuôi.

– Tích cực diệt chuột.

Dùng thuốc:

VINA-FLUNASOL, xịt trực tiếp lên vùng da nấm, ngày 2 lần trong 3 – 5 ngày. Kết hợp cho uống VINA-FLUNASOL plus, 1 ml/kg thể trọng, ngày một lần trong 7 – 10 ngày.

Chú ý:

– Pha 1 – 1,5 ml VINADIN trong 1 lít nước rồi bôi lên vùng da viêm, ngày một lần trong 5 – 7 ngày.

– Có thể cho uống Griseofulvin với liều 20 mg/kg thể trọng trong mỗi 24 giờ hoặc chia 2 lần uống mỗi 12 giờ. (Đeo găng tay khi dùng thuốc này). Cho uống 15 ngày rồi nghỉ một tuần, sau đó tiếp tục cho uống 15 ngày.

Phòng bệnh

– Đảm bảo 3 sạch: Ăn sạch, Ở sạch, Uống sạch.

– Định kỳ phun khử trùng bằng một trong các loại thuốc sau:

+ VINADIN, phun theo liều như trên.

+ FORMACIN, Pha 250 ml thuốc trong 100 lít nước sạch, 1 – 3 ngày phun một lần.

+ B.K.VET, pha 20 – 25 ml thuốc trong 10 lít nước sạch, phun đều lên lồng và nền chuồng cho đủ ướt. 1 lít dung dịch phun cho 4 – 5 m2 nền chuồng, 5 – 7 ngày phun lại một lần.

+ VINA SAFE PLUS, liều dùng như trên.

– Nhập thỏ từ cơ sở an toàn dich bệnh.

– Cách ly thỏ mới trước khi nhập đàn ít nhất một tháng.

– Tiêm phòng đầy đủ các loại vacxin theo quy trình (Bại huyết thỏ, Tụ huyết trùng,…).

– Đảm bảo chế độ dinh dưỡng để nâng cao sức đề kháng cho đàn thỏ.

– Trộn thức ăn Griseofulvin với liều 10 mg/kg thể trọng/ngày, liên tục trong 15 ngày, nghỉ 7 ngày tiếp tục cho ăn đợt 2.

CVKT: Ts. Trần Văn Bình