(Ciccidia in dogs)

 Căn nguyên

Cầu trùng là một loại động vật nguyên sinh gọi là  Cystoisospora (trước đây gọi là Isospora), có tính đặc hiệu cao đối với vật chủ. Chó bị nhiễm bệnh sẽ thải phân có chứa sinh vật ra môi trường, nơi nó có thể sống sót tới một năm. Sau khi chó ăn/uống phải ký sinh trùng, các nang (cầu trùng chưa trưởng thành) được tìm thấy trong phân sẽ di chuyển đến đường tiêu hóa, xâm nhập vào các tế bào niêm mạc ruột và sinh sản. Sau đó, các tế bào vỡ ra, giải phóng ký sinh trùng. Nang cầu trùng phát triển trong 3 đến 5 ngày bên trong ruột và có khả năng lây nhiễm, do đó gây ra tổn thương đáng kể cho ruột (Hình 1).

Hình 1. Vòng đời cầu trùng ở chó (Sưu tầm).

Nguyên nhân

Một con chó bị nhiễm bệnh sẽ thải ra nang bào tử (trùng cầu trùng chưa trưởng thành) qua phân. Nang trứng có khả năng chống chịu cao với nhiều điều kiện môi trường khác nhau và có thể tồn tại trên cạn trong một thời gian. Ở nhiệt độ và độ ẩm nhất định, nang bào tử sẽ hình thành bào tử hoặc có khả năng gây nhiễm trùng. Nếu một con chó dễ bị nhiễm bệnh ăn phải nang bào tử, chúng sẽ giải phóng các thoa trùng, xâm nhập vào các tế bào niêm mạc ruột và lây lan bệnh sang các tế bào lân cận. Chó có thể bị nhiễm gián tiếp khi ăn chuột bị nhiễm cầu trùng. Kết quả là các tế bào ruột và các cơ quan trong đường tiêu hóa bị tổn thương. Nếu bị tổn thương nghiêm trọng, hệ thống miễn dịch sẽ suy yếu và có thể phát triển các bệnh nội tiết và nhiễm trùng thứ cấp.

Ngoài ra, có những trường hợp hệ thống miễn dịch bị suy yếu, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho ký sinh trùng phát triển bệnh. Các yếu tố dẫn đến nhiễm trùng bao gồm:

– Dinh dưỡng không cân bằng hoặc kém chất lượng;

– Sự chuyển đổi đột ngột từ chế độ ăn này sang chế độ ăn khác;

– Gió lùa và hạ thân nhiệt;

– Bị stress;

– Điều kiện không thích hợp để nuôi thú cưng;

– Bội nhiễm bệnh nhiễm trùng khác.

Căn bệnh này gây nguy hiểm lớn nhất cho chó con vì hệ miễn dịch của chúng yếu hơn chó trưởng thành.

Nếu một con chó đã mắc bệnh cầu trùng, khả năng miễn dịch của nó sẽ không ổn định sau khi khỏi bệnh. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng sau khi khỏi bệnh, chó có thể mang bệnh cầu trùng suốt đời, điều đó có nghĩa là sức khỏe của chó cần được quan tâm đặc biệt.

Đường truyền

Con đường lây truyền chính của bệnh cầu trùng là đường tiêu hóa, tức là tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể chó khỏe mạnh thông qua khoang miệng với thức ăn hoặc nước bị ô nhiễm. Ngoài ra, nang bào cầu trùng có thể được tìm thấy trong phân của động vật bị nhiễm bệnh, trên lông và thậm chí trên đồ dùng chải chuốt và đồ chơi của chó. Ngoài những yếu tố khác, chó con còn có thể bị nhiễm bệnh từ chó mẹ bị nhiễm bệnh trong thời gian chúng bú sữa mẹ. Cần đề cập rằng bệnh cầu trùng có thể lây truyền cơ học qua côn trùng, động vật gặm nhấm và chim (Hình 2).

Bệnh cầu trùng có thể lây lan rộng rãi ở những nơi chó và chó con được nuôi gần nhau, chẳng hạn như chuồng chó. Trong những điều kiện như vậy, nhiễm trùng có thể xảy ra nhanh chóng. Nếu tất cả chó trong chuồng đều được kiểm tra phòng ngừa thường xuyên và tuân thủ mọi điều kiện nuôi dưỡng thì nhiễm trùng cầu trùng thường xảy ra trong các trường hợp sau:

– Trong trang trại nuôi chó bị nhiễm bệnh ở chó nuôi gần đó;

– Khi nhập chó mới về mà chưa qua kiểm tra;

– Các điều kiện giao phối an toàn không được đáp ứng.

Nang cầu trùng có khả năng chống chịu cực kỳ tốt với nhiều tác động bên ngoài, bao gồm cả thuốc khử trùng. Tuy nhiên, chúng có thể chết rất nhanh khi tiếp xúc với hơi nước hoặc ánh sáng mặt trời trực tiếp. Vì vậy, ở nhiệt độ 80⁰C trở lên, nang trứng sẽ chết trong vòng chưa đầy 10 giây.

Hình 2. Đường lây nhiễm cầu trùng ở chó.

Triệu chứng

Bệnh cầu trùng không phải lúc nào cũng biểu hiện triệu chứng nhưng thường gây ra các biến chứng nghiêm trọng ở chó con (vì chúng có hệ miễn dịch chưa phát triển) và chó bị suy giảm miễn dịch. Thời gian ủ bệnh kéo dài từ 3 ngày đến vài tuần, tùy thuộc vào độ tuổi của chó và tình trạng sức khỏe của chúng. Trong thời gian này, các dấu hiệu của bệnh cầu trùng có thể xuất hiện. Vì căn bệnh này ảnh hưởng đến đường tiêu hóa nên triệu chứng quan trọng nhất là tiêu chảy không kiểm soát được.

Có hai dạng bệnh cầu trùng cấp tính và mãn tính. Dạng cấp tính thường xaỷ ra ở chó con với các triệu chứng sau:

– Tiêu chảy phân lẫn nhầy và máu;

– Uể oải và lờ đờ;

– Nôn mửa;

– Đôi khi sốt;

– Mất nước, thiếu máu (Niêm mạc nhợt nhạt);

– Đầy hơi và chướng bụng;

– Phì đại túi mật và gan;

– Lông xỉn màu và rối bù;

– Sụt cân;

– Trường hợp nặng chó bệnh kiệt sức, rối loạn chức năng thần kinh (Co giật, run rẩy).

– Tỷ lệ chết cao ở chó con.

Dạng mãn tính của bệnh thường được quan sát thấy nhiều nhất ở chó trưởng thành. Ở những chó bệnh này có triệu chứng nôn mửa và suy nhược định kỳ, toàn thân mệt mỏi, tiêu chảy xen kẽ với táo bón và không chịu ăn. Chó trở nên thờ ơ với trò chơi yêu thích, hoạt động của chó giảm sút. Ngoài ra, các bệnh nhiễm trùng bội nhiễm thường phát triển trên nền bệnh cầu trùng mãn tính.

Nếu không chẩn đoán và điều trị kịp thời, các biến chứng có thể phát sinh. Hậu quả là quá trình hấp thụ các chất dinh dưỡng quan trọng từ thức ăn bị gián đoạn, sức khỏe giảm sút, cơ thể kiệt sức, mất nước, thậm chí có thể dẫn đến hoại tử ruột. Chó con chậm phát triển và chậm tăng trưởng, tỷ lệ tử vong vẫn cao.

Bệnh tích

Xác chết gầy, lông xơ xác, niêm mạc (mắt, miệng,…) nhợt nhạt. Bệnh tích tập trung chủ yếu ở ruột non, đặc biệt là đoạn dưới tá tràng và phần đầu của ruột già (manh tràng) bị viêm cata kèm xuất huyết.

Chẩn đoán

Cầu trùng được chẩn đoán bằng cách xét nghiệm mẫu phân để quan sát nang bào tử cầu trùng (Hình 3). Trong một số trường hợp, chó có thể chưa thải nang bào trong phân trong giai đoạn đầu của bệnh, ngay cả sau khi các dấu hiệu lâm sàng đã bắt đầu và có thể cần xét nghiệm lại. Có thể cần phải thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán bổ sung, chẳng hạn như xét nghiệm máu, trong trường hợp bệnh nặng.

Các loài cầu trùng khác, chẳng hạn như Eimeria spp., có thể được phát hiện trong xét nghiệm phân của chó, nhưng vì chó không phải là vật chủ của loài này nên nó không gây nhiễm trùng ở chó. Điều này thường xảy ra do bị săn mồi hoặc ăn phân của động vật khác, chẳng hạn như thỏ, chuột hoặc động vật nhai lại.

A. Nang không có bào tử.	B. Nang có bào tử.

Hình 3. Trứng cầu trùng Cystoisospora (Sưu tầm).

Chó con và chó già bị suy giảm miễn dịch có thể được xét nghiệm thiếu máu vì đây có thể là tình trạng thứ phát phổ biến của bệnh cầu trùng.

Ngoài ra, hãy nhớ rằng các triệu chứng xuất hiện có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng thứ cấp. Điều này được giải thích là do trong quá trình mắc bệnh cầu trùng, khả năng miễn dịch của chó bệnh suy yếu, do đó cơ thể dễ mắc phải nhiều loại nhiễm trùng khác nhau (nhiễm giun sán, bệnh do vi khuẩn và virus). Trong những trường hợp như vậy, chó phải được điều trị nhiều bệnh cùng một lúc.

Chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán phân biệt đối với nang bào tử không có bào tử trong phân bao gồm Neospora caninum ở chó, Toxoplasma gondii ở mèo và Hammondia spp. (ở cả hai loài), mặc dù Cystoisospora phổ biến hơn nhiều, đặc biệt là ở động vật trẻ bị tiêu chảy. Eimeria spp. oocyst cũng có thể được phát hiện trong phân của chó, thường là do ăn phân động vật ăn cỏ, và thường sẽ được bào tử hóa. Một số hoặc tất cả các giai đoạn ruột của ký sinh trùng có thể được nhìn thấy về mặt mô học khi khám nghiệm xác chết.

Ngoài ra, cần chẩn đoán phân biệt với bệnh Parvovirus và Giardia.

Điều trị

Nhiều trường hợp cầu trùng ở chó trưởng thành không có triệu chứng và chúng tự đề kháng được, nghĩa là chúng không cần điều trị.

Hộ lý:

– Dọn sạch phân và vệ sinh sạch sẽ chuồng và khu vực chó dạo chơi.

– Phun sát trùng để diệt mầm bệnh trong chuồng và môi trường bằng VINADIN (pha 20 – 25ml/10 lít nước), B.K.VET (pha 33 – 40 ml/10 lít nước) hoặc FORMACIN (pha 35 ml/10 lít nước), phun đều lên bề mặt chuồng nuôi và dụng cụ cho chó ăn, đồ chơi,…

Dùng thuốc:

Điều trị theo triệu chứng lâm sàng bằng những thuốc sau:

– Cho chó bệnh ăn/uống một trong các loại thuốc sau: VINA-COX 5% (1 ml/2,5 kg thể trọng), VINACOX (2 ml/2,5 kg thể trọng), cho uống ngày một lần liên tục trong 3 – 5 ngày hoặc liên tục trong 2 ngày, 3 đợt cách nhau 2 tuần hoặc VINA-DICLAZIL 2,5% (1 ml/5 kg thể trọng, một lần duy nhất) để diệt cầu trùng.

– ĐIỆN GIẢI + B.COMPLEX,  hoặc tiếp nước để bù điện giải, nước.

– VINA-MECTA, Chó <2 kg thể trọng: 2 – 3 ml/con, chó 2 – >7 kg thể trọng: 4 – 5 ml/con, chó 7 – <20 kg thể trọng: 8 – 10 ml/con, chó 20 – <30 kg thể trọng: 16 – 18 ml/con, chó 30 – 50 kg thể trọng: 40 ml/con, ngày một lần cho đến khi khỏi tiêu chảy.

– ENZYMBIOSUB, 5 g/5 – 10 kg thể trọng/lần, ngày 1 – 3 lần, cho ăn/uống liên tục trên 7 ngày để ổn định hệ vi khuẩn đường ruột.

– LIVER – TONIC, 1 – 2 ml/10 kg thể trọng/ngày, cho ăn/uống liên tục 3 – 5 ngày để tái tạo tế bào gan.

 

Phòng bệnh

Việc phòng ngừa bệnh cầu trùng cần được đặc biệt chú ý, vì nhờ biện pháp này, bạn có thể bảo vệ sức khỏe cho thú cưng của mình. Người chủ có khả năng ngăn ngừa những nguyên nhân chính gây nhiễm trùng và loại bỏ các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của bệnh.

Không có vacxin phòng bệnh cầu trùng, nhưng có những loại thuốc được sử dụng để điều trị có tác dụng phòng ngừa bệnh. Vì vậy, bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc cho chó con uống một liều vào giai đoạn 2 – 3 tuần sau khi sinh. Bác sĩ sẽ có thể đánh giá nhu cầu thực hiện biện pháp này và xác định liều lượng chính xác. Một trong các số thuốc cho hiệu quả phòng bệnh cầu trùng thú cưng cao là VINA-COX 5%, VINACOX hoặc VINA-DICLAZIL 2,5%.

Một điểm quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh cầu trùng là tuân thủ các điều kiện nuôi chó. Bạn có thể giảm thiểu nguy cơ nhiễm nhiều loại ký sinh trùng khác nhau theo những cách sau:

– Xử lý phân vật nuôi đúng cách và kịp thời;

– Vệ sinh đúng cách (tắm rửa, rửa chân sau khi đi dạo,…);

– Rửa sạch dụng cụ ăn/uống của thú cưng;

– Nơi nuôi thú cưng thông thoáng;

– Định kỳ vệ sinh toàn bộ chuồng và khu vực chăn nuôi thú cưng.

Theo dõi chế độ ăn của chó. Hãy nhớ rằng: dinh dưỡng hợp lý và cân bằng với đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết chính là chìa khóa cho khả năng miễn dịch tốt của thú cưng. Ngoài ra, hãy luôn đảm bảo rằng dụng cụ ăn/uống của thú cưng luôn sạch sẽ.

Khi đi dạo, hãy đeo rọ mõm để chó không cắn người cũng như không không tiếp xúc với phân của các động vật khác, vì trong trường hợp này, nguy cơ mắc không chỉ bệnh cầu trùng mà còn các bệnh nhiễm trùng khác là cực kỳ cao. Để làm được điều này, điều quan trọng là phải huấn luyện chó không tuân theo bất kỳ mệnh lệnh nào. Bạn có thể tự mình thực hiện việc này hoặc nhờ sự giúp đỡ của huấn luyện viên chó hoặc nhà tâm lý học động vật. Ngoài ra, không cho chó uống nước từ ao hồ. Ngoài ra, hãy thu gom phân chó vào túi phân hủy sinh học đặc biệt và đem đi xử lý.

Và tất nhiên, đừng quên đưa thú cưng đến phòng khám thú y để kiểm tra và xét nghiệm phòng ngừa. Người nhân giống nên làm điều này trước mỗi lần giao phối và chủ nuôi nên làm điều này ít nhất một lần mỗi năm. Ngoài ra, đừng quên tiêm vacxin định kỳ để bảo vệ chó khỏi các bệnh và nhiễm trùng khác (vacxin phòng 5 hoặc 7 bệnh với vacxin phòng bệnh dại).

Nếu xuất hiện triệu chứng của bệnh cầu trùng, hãy liên hệ ngay với bác sĩ thú y để được điều trị kịp thời cho thú cưng của bạn.

Cầu trùng ở chó có nguy hiểm cho con người không?

Các loại cầu trùng thường gặp nhất ở chó không ảnh hưởng đến con người. Tuy nhiên, các loại cầu trùng ít phổ biến hơn có khả năng gây nguy hiểm cho con người. Một loại ký sinh trùng, gọi là Cryptosporidia, có thể được chó hoặc mèo mang theo và có thể lây truyền sang người. Đã có những trường hợp phát hiện loại ký sinh trùng này trong hệ thống cung cấp nước công cộng ở một số thành phố lớn. Điều này có thể gây nguy cơ sức khỏe cho những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như những người mắc bệnh AIDS, những người dùng thuốc ức chế hệ miễn dịch, bệnh nhân ung thư và người già.

Biên soạn: Dr. Trần Văn Bình – CVKT Vinavetco